Αναλογιστείτε το ακραίο παράδειγμα, έναν άνθρωπο που δεν θα κατείχε τη δύναμη να ξεχνά, που θα ‘ταν καταδικασμένος να βλέπει παντού ένα γίγνεσθαι. Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν πιστεύει πια ούτε στο δικό του είναι, δεν πιστεύει πια στον εαυτό του, βλέπει να ρέουν τα πάντα και να διαλύονται σε κινούμενα σημεία και χάνεται σ’ αυτό το ρεύμα του γίγνεσθαι: τελικά, όπως εκείνος ο πιστός μαθητής του Ηράκλειτου, δεν θα τολμά πια ούτε το δάχτυλό του να σηκώνει. Υπαινίσσεται ο ηρακλειτικός φιλόσοφος του 5ου αιώνα Κρατύλος, για τον οποίο ο Αριστοτέλης, παραδίδει πως πίστευε ότι καθώς, σύμφωνα με τη διδασκαλία του Ηράκλειτου, τα πάντα διατελούν σε αέναη κίνηση και μεταβάλλονται διαρκώς, δεν είναι δυνατόν να διατυπωθεί απολύτως καμία αληθής πρόταση για κανένα πράγμα. Ώς εκ τούτου, σημειώνει ο Αριστοτέλης, ο Κρατύλος τελικώς ούθεν ώετο δειν λέγειν αλλά τον δάκτυλον εκίνει μόνον. (Κύριε, κύριε, κύριε …. για να μην πεί τίποτα) Η λήθη αποτελεί συστατικό στοιχείο κάθε πράξης, όπως για τη ζωή κάθε οργανικού όντος δεν είναι μόνο το φως απαραίτητο αλλά και το σκοτάδι. Ένας άνθρωπος που θα ‘θελε να αισθάνεται πέρα για πέρα μόνον ιστορικά, θα έμοιαζε με κάποιον που του στερούν δια της βίας τον ύπνο, ή με το ζώο που θα ‘ταν αναγκασμένο να ζει μηρυκάζοντας διαρκώς και ξαναμηρυκάζοντας. Επομένως, είναι δυνατόν να ζει κανείς σχεδόν χωρίς ανάμνηση, και μάλιστα να ζει ευτυχισμένα, καθώς δείχνει το ζώο, είναι όμως εντελώς αδύνατο απλώς και μόνο να ζει χωρίς λήθη. Ή, για να εκφραστώ πιο απλά στο θέμα μου: υπάρχει ένας βαθμός αγρύπνιας, μηρυκασμού, ιστορικής αίσθησης, κατά τον οποίο το ζωντανό ον υφίσταται βλάβη και τελικά καταστρέφεται, είτε για άνθρωπο πρόκειται, είτε για λαό, είτε για πολιτισμό.
L baby with his mouse toy
Για να προσδιορίσει κανείς αυτό τον βαθμό και διαμέσου αυτού, έπειτα, το όριο όπου το παρελθόν πρέπει να λησμονείται, ώστε να μην αποβαίνει ο νεκροθάφτης του παρόντος, θα πρέπει να γνωρίζει κανείς επακριβώς πόσο μεγάλη είναι η πλαστική δύναμη ενός ανθρώπου, ενός λαού, ενός πολιτισμού – εννοώ τη δύναμη να αναπτύσσεται κανείς αυτοτελώς σύμφωνα με τη δική του φύση, να μεταπλάθει τα περασμένα και τα ξένα στοιχεία και να τα ενσωματώνει, να γιατρεύει τραύματα, να αντικαθιστά ότι χάθηκε, να μεταπλάθει από μόνος του θρυμματισμένες μορφές.
Υπάρχουν άνθρωποι που τη δύναμη αυτή την κατέχουν σε τόσο μικρό βαθμό, ώστε να αιμορραγούν αγιάτρευτα και να πεθαίνουν από ένα και μόνο βίωμά τους, από μια και μόνη πίκρα, συχνά μάλιστα από μια και μόνη τόση δα μικρή αδικία, σαν από μια μικρή αιματηρή πληγή. Κι από την άλλη πλευρά υπάρχουν άνθρωποι που και τα πιο φοβερά και φρικτά ατυχήματα , ακόμη και δικές τους μοχθηρές πράξεις, τους επηρεάζουν τόσο λίγο, ώστε, ενώ ακόμη συμβαίνουν αυτά ή αμέσως έπειτα, αυτοί να αισθάνονται υποφερτά και κατά κάποιον τρόπο να έχουν ήρεμη τη συνείδησή τους. Όσο πιο γερές ρίζες έχει η εσωτερική φύση ενός ανθρώπου, τόσο πιο πολλά θα προσοικειωθεί ή θα αποσπάσει δια της βίας από το παρελθόν.
[…]
(Σ.Σ.) Αλίμονο, δεν είναι το θέμα, στο οποίο αναφέρεται το κείμενο εδώ η αξία της ιστορίας,το θέμα είναι (τουλάχιστον όπως το καταλαβαίνω εγώ) η απελευθέρωση μιας ολόκληρης νοοτροπίας από τα δεσμά της. Γι αυτό, για την αξία της ιστορίας, παραθέτω το παρακάτω που συναντά κανείς δυο σελίδες πιο κάτω στο ίδιο βιβλίο:
Η ιστορία […] θα ήταν για την ανθρωπότητα κάτι σαν λογιστική εκκαθάριση της ζωής και κλείσιμο βιβλίων. Όμως μόνο μέσα στην κοίτη ενός ισχυρού νέου ρεύματος ζωής, π.χ. ενός πολιτισμού που πλάθεται, θα ήταν η ιστορική μόρφωση κάτι σωτήριο, μια υπόσχεση για το μέλλον […] Η ιστορική γνώση, εφόσον διατελεί στην υπηρεσία της ζωής, διατελεί στην υπηρεσία μιας ανιστορικής δύναμης […]
Τα παραπάνω είναι από το
«Ιστορία και ζωή»
του Φριδερίκου Νίτσε
σε μετάφραση του Ν.Μ. Σκουτερόπουλου
Εκδόσεις ΓΝΩΣΗ
ISBN 960-235-552-2
Σημείωση για κρυφούς και φανερούς ηρακλειτικούς: έναν από τους καλύτερους μαθητές του Εφέσιου θεωρεί τον εαυτό του ο Φριδερίκος Νίτσε
boat 